Nederland – Geweldcijfers 2021: meer incidenten waar politie geweld moest gebruiken

‘We doen ons werk in een samenleving waarin ongenoegen is en gezag ook steeds vaker ter discussie staat. Dat zie je terug in de aard van de incidenten”, stelt portefeuillehouder geweld Frank Paauw. “In die situaties moeten, kunnen en willen wij ingrijpen en zetten onze mensen een stap naar voren. Onze collega’s zijn getraind en staan er om in te grijpen als de situatie daar om vraagt. Het liefst gebruiken we geen geweld en daarom ben ik tevreden dat we ook zien dat collega’s bij 99% van de incidenten géén geweld hoefden te gebruiken.’

Context totaal incidenten

De politie plaatste dit jaar de geweldcijfers in de context van het totaal aantal incidenten waar de politie naartoe ging. In totaal waren dat 14.980.803 incidenten, waarin bij 0,12% van al die incidenten (18.477) ook geweld is gebruikt door de politie. Soms werd geweld aangewend door meerdere collega’s bij hetzelfde incident, wat terug te zien is in het totaal aantal geweldsaanwendingen van 30.046.

Tabel 1: overzicht totaal aantal incidenten met geweld, betrokken collega’s, geweldsaanwendingen, en middelen

* Onder betrokken collega’s wordt verstaan een unieke collega die in 2021 één of meer keren geweld heeft aangewend in een incident.
* Het aantal geweldsaanwendingen is gebaseerd op het aantal i8-registraties waaraan een dienstnummer is gekoppeld.
* Zie voor een uitsplitsing van de middelen die ingezet zijn in de geweldsaanwending tabel 3.

Tabel 2: ontwikkeling totaal aantal incidenten met geweld over 2019-2021

Geweldsmiddelen

Om beter zicht te krijgen in de aard van het gebruikte geweld, is ook een onderscheid gemaakt naar ingezette geweldsmiddelen. In totaal zijn vorig jaar 35.882 middelen gebruikt, waarvan het merendeel (55%) in de categorie ‘fysiek geweld (zonder geweldsmiddelen)’. Daarna volgt de categorie ‘Anders’ met 5472 registraties. In 70% hiervan betreft het geweld tegen goederen. Het vuurwapen – met name het richten en gericht houden – is 2861 keer geregistreerd (8% op het totaal). 78 keer zagen collega’s zich genoodzaakt om daadwerkelijk gericht te schieten. Opvallend is verder de stijging van de lange wapenstok, waterwerper en traangas en meer inzetten van de bereden politie. Deze stijgingen zijn onder andere te verklaren door de vele demonstraties waarbij de politie afgelopen jaar op moest treden. Cijfers van inzet van het stroomstootwapen zijn beperkt tot het AOT en enkele eenheden waar men in 2021 het geweldsmiddel al had in het kader van de pilotfase. Met ingang van 2022 is het stroomstootwapen pas breder uitgerold in de operatie.

Tabel 3: overzicht ingezette middelen naar aantal en percentage van het totaal

Leren van geweld

Frank Paauw is tevreden over de inzichten die uit de cijfers te halen zijn. ‘Sinds drie jaar registreren we nu landelijk eenduidig ons geweld. Dat stelt ons in staat beter te beoordelen hoe de geweldsinzet is gegaan, of het goed is gegaan en of we het een volgende keer opnieuw zo zouden doen. Zo blijven wij leren van onze geweldsinzetten. In verreweg de meeste gevallen gaan collega’s professioneel om met hun geweldsbevoegdheid. Waar dat niet goed ging, durven we kritisch op onszelf te zijn en nemen we gepaste maatregelen.’ In 2021 is bij 2279 politieagenten een beoordeling gedaan naar het geweld dat door hen is aangewend. De overige incidenten zijn enkel als geweldsmutatie vastgelegd, daar was geen reden om nader te beoordelen. In 90% van de beoordelingen bleek dat het geweldgebruik professioneel was en dus paste binnen het wettelijk kader en toetsing op vakmanschap. Bij 231 collega’s was sprake van niet professioneel handelen en volgden maatregelen. Paauw: ‘Dat we kritisch zijn op ons optreden kan ingrijpend zijn voor politiemensen, maar het is wel noodzakelijk om verantwoord met onze geweldsbevoegdheid om te gaan. De samenleving moet erop kunnen vertrouwen dat de politie geweld professioneel in zet.’

Beoordeling

Met ingang van 2019 is in alle eenheden een Commissie Geweldsaanwending ingesteld. Deze commissie toetst het toegepaste geweld wanneer het vuurwapen is gebruikt (gericht of geschoten), als gevolg van het toegepaste geweld meer dan licht letsel is ontstaan of als het opmaken van een geweldsregistratie naar het oordeel van de hulpofficier van justitie noodzakelijk is. Deze commissie brengt advies uit aan de politiechef. Wanneer het geweldgebruik als niet professioneel wordt gekwalificeerd, kunnen eventueel tucht- of zelfs strafrechtelijke maatregelen volgen.

Stelselherziening

Het geweldsmonopolie is belegd bij de overheid. Op grond daarvan heeft de politie de bevoegdheid om geweld te gebruiken. Daar hoort bij dat de politie zorgvuldig en proportioneel met deze bevoegdheid omgaat en transparant is als het gaat om de verantwoording van geweldgebruik. Sinds 2019 heeft de politie een landelijke eenduidige manier van melden, registreren en beoordelen van door de politie toegepast geweld. Ook de nazorg, juridische bijstand en het leertraject voor politieambtenaren en de politieorganisatie als geheel is verbeterd. Vanaf 1 juli gaat de gewijzigde ambtsinstructie in werking en wordt een nieuw delict toegevoegd aan het Wetboek van Strafrecht, dat meer recht doet aan de bijzondere positie van politieambtenaren.