1. De politie heeft het over ‘proactieve controles’. Wat zijn dat eigenlijk?
‘Proactieve controles zijn alle controles die politieagenten op eigen initiatief doen, zonder dat bijvoorbeeld de meldkamer een opdracht heeft gegeven. Agenten lopen, fietsen of rijden rond, en als ze afwijkende gedragingen of een verdachte situatie zien, dan gaan ze over tot een controle. Het uitvoeren van proactieve controles doen agenten vaak op basis van (jarenlange) ervaring en professionele intuïtie, maar moet altijd worden onderbouwd door objectieve gronden. Het leidmotief van elke politieambtenaar is ‘rechtvaardigheid’. Wij willen elke burger rechtvaardig behandelen. En dat gebeurt ook bij verreweg de meeste proactieve controles. Maar wij realiseren ons ook dat onze ‘rauwe’ ervaringen op straat soms kunnen leiden tot vooringenomenheid. Het is belangrijk dat elke politieambtenaar zich hiervan bewust is.
De politie heeft eind 2017 een handelingskader gepresenteerd, dat als een richtsnoer dient voor alle agenten en helpt om het vakmanschap bij proactieve controles te vergroten.’
2. Waarom is de app uitgebreid met een klachtenmodule?
‘De extra mogelijkheid op de app is in de eerste plaats bedoeld om het voor burgers makkelijker te maken een klacht in te dienen. Tot de komst van de app konden mensen alleen schriftelijk een klacht indienen. Of ze konden een speciaal – maar ook wat omslachtig – formulier op politie.nl gebruiken. Naast deze extra service voor mensen die een klacht willen indienen, is de app ook van groot belang voor ons als politieorganisatie. Politieagenten krijgen op straat of sociale media regelmatig beschuldigingen van etnisch profileren over zich heen. Deze app biedt ons beter inzicht in hoe vaak burgers zich etnisch geprofileerd voelen. Ook kunnen we – na de klachtafhandeling – vaststellen hoe vaak de beschuldigingen al dan niet terecht zijn. Daarom besteden we veel aandacht aan een goede registratie van zowel de klachten als de afdoening ervan.’
3. Hoeveel klachten heeft de politie in 2017 ontvangen?
‘In 2017 heeft de politie in totaal 46 klachten over etnisch profileren ontvangen. Ten opzichte van de – naar schatting – tienduizenden controles die wij jaarlijks doen, wordt er dus weinig geklaagd. Tot voor kort hadden we onvoldoende zicht op de omvang van deze problematiek. Dankzij de app hebben we daar nu meer zicht op. Maar dit cijfer zegt lang niet alles. Er zullen bijvoorbeeld mensen zijn die geen klacht indienen, omdat ze niet geloven dat de politie er ook écht iets mee doet. Tegen die mensen zou ik willen zeggen: meld vooral uw klacht. We gaan daar serieus mee aan de slag en het helpt ons.’
4. Waar kunnen die mensen terecht?
‘Zij kunnen de app downloaden via politie.nl. Helaas zijn er ook mensen die onvoldoende vertrouwen hebben in de politie en de afhandeling van klachten. Hen adviseer ik om de app van Controle Alt Delete te downloaden. Wij werken goed samen met Controle Alt Delete en met Amnesty International, en hebben hen bijvoorbeeld geholpen bij het ontwikkelen van een eigen app. Controle Alt Delete helpt die mensen dan verder om hun klacht bij de politie kenbaar te maken.’
5. Hoe kunnen mensen een klacht indienen op de politie-app?
‘Op de politieapp kunnen mensen de plaats, datum, tijd en persoonsgegevens invullen. Ook is er een vrij tekstveld om de aard van de klacht te beschrijven. De klachtenmodule biedt één standaardvraag: was er volgens de klager sprake van etnisch profileren? De politieapp verzendt de klacht automatisch naar de Afdeling Veiligheid, Integriteit en Klachten (VIK) van de betreffende politie-eenheid. VIK behandelt de klacht en neemt binnen vijf werkdagen contact op. De indiener kan zijn klacht dan toelichten en krijgt informatie over de vervolgprocedure.’
6. En dan? Wat doet de politie vervolgens met de klacht?
‘Daar hebben we een zorgvuldige procedure voor. Binnengekomen klachten beoordelen we op een aantal criteria. Sommige klachten vallen af. Dat kan verschillende redenen hebben. Bijvoorbeeld omdat die klachten over een andere instantie gaan of omdat het anonieme klachten zijn. Klachten die (meer dan) een jaar na dato zijn ingediend, vallen ook af. Als een klacht niet in behandelingen wordt genomen, wordt de indiener van de klacht daar zo snel mogelijk over geïnformeerd. In 2017 zijn acht klachten niet in behandeling genomen. ’
‘De 38 klachten die we in het afgelopen jaar wel in behandeling namen, worden afgehandeld volgens de geldende klachtenprocedure. Die procedure is er op gericht om een klacht voor de burger naar tevredenheid af te ronden. Dat doen we door de betrokkenen – de politiemedewerker en degene die de klacht heeft ingediend – met elkaar in gesprek te laten gaan. Dat lukt niet altijd, omdat we soms na herhaalde pogingen geen contact krijgen met de klagers, waardoor de procedure vroegtijdig wordt beëindigd. Als dat wel lukt, en zo’n gesprek naar tevredenheid plaatsvindt, wordt de procedure afgerond. Het afgelopen jaar zijn er 31 klachten op deze wijze afgehandeld.’
‘Maar soms zijn mensen ook niet tevreden. Dan start fase twee. Dat betekent dat een onafhankelijke klachtencommissie de klager en de betreffende politieambtenaren hoort. Die commissie adviseert de politiechef vervolgens over de afdoening van de klacht. Eén klacht werd alsnog naar tevredenheid afgehandeld in fase twee. Vijf klachten zijn nog in behandeling en één is opgeschort omdat aanvullend onderzoek nodig was.’
7. Bent u tevreden over deze eerste resultaten?
‘Ik ben tevreden over de invoering van de app en over de wijze waarop we de klachtenprocedure hebben vormgegeven. Ik ben ook blij dat we een steeds beter beeld krijgen van de aard en omvang van de klachten. Maar iedere klacht is er natuurlijk één te veel. En achter iedere klacht gaan verhalen schuil. Zowel van de klagers als van de politiemensen.’
8. Wat gebeurt er als etnisch profileren is geconstateerd?
‘Dat verschilt per geval. Maar bewust etnisch profileren is discriminatie. En voor discriminatie zijn de afgelopen jaren disciplinaire straffen uitgedeeld. Ik ga ervan uit dat onze mensen hun werk op een professionele manier willen doen. Zodat we niet alleen etnisch profileren voorkomen, maar ook beter uitleggen waarom we mensen controleren. En burgers minder het gevoel hebben dat dit niet zorgvuldig gebeurt.’
9. Sommigen zeggen dat etnisch profileren juist goed werkt.
‘Behalve incidenteel succes, maakt het vooral veel kapot. Marokkaans-Nederlandse jongeren zijn oververtegenwoordigd in inbraakstatistieken. Je kunt zeggen: die groep controleren we vaker. Maar het aantal criminelen is maar een heel klein deel van de totale groep. Al controleer je tien mensen en je pakt daar één iemand van op. Dan nog zit je er negen keer naast. Die negen mensen heb je heel hard nodig voor tips of informatie. Maar die hebben dan een hekel aan de politie gekregen.’
Hoe de politie in het algemeen met klachten omgaat, is te zien in deze infographic.